بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، نزدیک به یک میلیون مهاجر افغان در ایران وجود دارند که بسیاری از آنها پیش از سال ۲۰۰۱ یعنی پیش از حمله آمریکا به افغانستان و سرنگونی رژیم اسلام‌گرای طالبان به ایران آمده‌اند. مقامات ایرانی اما شمار مهاجران افغان را حدود ۳ میلیون نفر برآورد می‌کنند.

به گزارش دویچه وله، بر اساس اطلاعات اداره پناهندگان سازمان ملل متحد، اما کسانی که پس از این تاریخ به ایران آمده‌اند، به دلایل مختلف قادر به دریافت اجازه اقامت قانونی در ایران نشده‌اند و این امر مهاجران را برای اجازه کار با دشواری‌هایی روبرو ساخته است.

جاوید فیصل معاون سخنگوی رئیس اجرائیه دولت افغانستان در این زمینه گفت: «این هیئت از حکومت ایران تقاضا می نماید تا ویزای مهاجران را دست کم برای یک سال دیگر تمدید کند». خبرگزاری “تسنیم”، در ماه ژوئن نوشته بود که ویزای موقت مهاجران غرقانونی افغان از نیمه ماه ژوئن امسال برای شش ماه دیگر تمدید شده است.
عدم تمایل برای بازگشت به افغانستان

دولت افغانستان می گوید که ۷۶۰ هزار مهاجر “ثبت نشده”‌ی افغان در ایران وجود دارند. به گفته جاوید فیصل ویزای موقت این افراد تا ۲۰ روز دیگر پایان می‌یابد و این به معنای خطر اخراج این مهاجران است. وزارت امور خارجه ایران تا کنون از اظهار نظر در این زمینه خود داری کرده است.

افغانستان کشوری است که در آنجا بزرگ ترین عملیات سازمان ملل متحد برای عودت مجدد مهاجران و پناهندگان صورت می گیرد، اما به دلیل افزایش خشونت‌ها و نابسامانی اوضاع اقتصادی، تنها شمار اندکی از مهاجران و پناهندگان مایل به بازگشت به کشورشان هستند.

از سال ۲۰۰۲ به اینسو اداره مهاجران سازمان ملل متحد بیش از ۹۰۰ هزار افغان را از ایران به کشورشان عودت داده است، اما شمار آنها پایین آمده و سال آینده انتظار می رود که تنها ۲۰ هزار مهاجر افغان به طور داوطلبانه به افغانستان بازگردند.

آیا مقامات مسئول می‌توانند گفته‌های پناهجویی را که مدعی است به دلیل هم‌جنس‌گرایی در کشور خود تحت تعقیب بوده کنترل کنند؟ طبق رأی دیوان‌عالی اروپا، بررسی گفته‌های پناهجو مجاز است اما باید دارای محدودیت‌هایی باشد.

دیوان‌عالی اروپا در لوکزامبورگ برای بررسی موثق بودن گفته‌های آن گروه از متقاضیان پناهندگی که هم‌جنس‌گرایی را دلیل تحت تعقیب بودن خود عنوان می‌کنند، محدودیت‌هایی را تعیین کرد.

در حکمی که دیوان عالی اروپا روز سه‌شنبه (۲ دسامبر / ۱۱ آذر) صادر کرد، آمده است که مقامات مسئول حق دارند در مورد گفته‌های متقاضی پناهندگی تحقیق کنند، اما برای مثال مجاز نیستند که سؤالی راجع به جزئیات اعمال جنسی او مطرح کنند. استدلال دیوان‌عالی اروپا در این رابطه این است که در غیر این‌صورت حقوق اساسی «منزلت انسانی» و «احترام به زندگی خصوصی» پناهجو زیر پا گذاشته می‌شوند.

هم‌جنس‌گرایی از سال ۲۰۱۳ در اتحادیه اروپا می‌تواند دلیلی برای کسب حق پناهندگی باشد.

سه مرد از سیرالئون، سنگال و اوگاندا به دلیل هم‌جنس‌گرا بودن خود در هلند درخواست پناهندگی کرده بودند. مقامات هلندی درخواست سه پناهجوی مزبور را با این استدلال رد کردند که گفته‌های آن‌ها درباره مناسبات جنسی‌شان باورکردنی نیست.

یکی از پناهجویان پیشنهاد کرده بوده هم‌جنس‌گرایی خود را طی یک آزمایش نشان دهد. یکی دیگر از آنان ویدئویی را ارائه داده بود که او را در حال انجام اعمال جنسی مورد ادعایش نشان می‌داد.

پس از آن‌که سه پناهجو به حکم رد تقاضای پناهندگی‌شان اعتراض کردند، یک دادگاه هلندی با مراجعه به دیوان‌عالی اروپا این پرسش را مطرح کرد که مرز بررسی موثق بودن گفته‌های پناهجویان کجاست؟

البته دیوان عالی اروپا نمی‌تواند درباره دعواهای حقوقی داخل کشورها تصمیم بگیرد. این مسئله دادگاه‌های هر یک از کشورهای عضو اتحادیه اروپا خواهد بود که احکام خود را در هماهنگی با تصمیمات و احکام دیوان‌عالی اروپا صادر کنند.

توجه به اوضاع و احوال فردی پناهجو

قضات دیوان‌عالی اروپا به این نتیجه رسیدند که برای بررسی موثق بودن گفته‌های پناهجویان باید اوضاع و احوال فردی و نیز پیشینه خانوادگی و اجتماعی آنان را در نظر داشت. بدین ترتیب می‌توان ارزیابی کرد که آیا متقاضی پناهندگی در وطن خود به دلیل گرایش جنسی تحت پی‌گرد بوده است یا نه.

طبق رأی قضات دیوان‌عالی اروپا، مقامات مسئول اجازه ندارند از پناهجویان درباره جزئیات اعمال جنسی آنان سؤال کنند. همچنین آنان مجاز نیستند درخواست کنند که متقاضیان پناهندگی داوطلبانه «اعمال هم‌جنس‌گرایانه انجام دهند، در آزمایشی برای اثبات هم‌جنس‌گرایی خود شرکت کنند یا ویدئویی از اعمال جنسی خصوصی خود ارائه دهند».

دیوان‌عالی اروپا تصریح کرد که همه این شیوه‌ها به شأن انسانی افراد آسیب می‌رساند، گذشته از این که لزوما نمی‌تواند دلیلی برای اثبات مدعای آنان باشد.

به گفته قضات دیوان‌عالی اروپا، این‌که به متقاضیان پناهندگی اجازه داده شود به طور داوطلبانه چنین مدارکی را ارائه کنند، در عمل می‌تواند منتهی به این شود که در آینده از آن‌ها درخواست ارائه چنین مدارکی بشود.

افزون بر این، دیوان عالی اروپا تاکید کرد که متقاضیان پناهندگی را نباید به دلیل این‌که در ابتدا حاضر به سخن گفتن درباره وجوه خصوصی زندگی‌شان نبوده‌اند و نخواسته‌اند ذکر کنند که هم‌جنس‌گرا هستند، به عنوان انسان‌های غیر قابل اعتماد به شمار آورد.

شمارش مقدماتی آرا در همه‌پرسی سوئیس نشاندهنده آن است که مردم این کشور با سخت‌گیری‌های شدید در ارتباط با قوانین مهاجرت مخالف هستند. این طرح با مخالفت حدود ۷۰ درصد شرکت کنندگان در همه‌پرسی روبرو شده است.

شبکه خبررسانی “اس‌ار اف” سوئیس گزارش داد که پس از شمارش آرای ۱۸ کانتون (استان) در سوئیس حدود ۷۰ درصد شرکت کنندگان در همه پرسی روز یکشنبه (۹ آذر / ۳۰ نوامبر) مخالفت خود را با محدود کردن شمار مهاجران به این کشور اعلام کرده‌اند.

سازمان زیست محیطی “اتحادیه محیط زیست و جمعیت” در این همه‌پرسی خواستار آن شده بود که شمار مهاجران به سوئیس سالانه به ۲/ ۰ درصد جمعیت کشور محدود شود. شمارش مقدماتی آرا نشاندهنده آن هستند که بیشتر مردم سوئیس با این پیشنهاد مخالفت کرده‌اند.

جمعیت سوئیس کمی بیش از هشت میلیون نفر (۰۰۰/ ۱۸۰/ ۸) است. در صورت قبول این پیشنهاد از طرف مردم سوئیس باید سالانه شمار مهاجران به سوئیس کمی بیش از ۱۶ هزار نفر می‌رسید. در سال‌های اخیر اما شمار مهاجران به سوئیس بیش از ۸۰ هزار نفر در سال بود.

مخالفت وسیع با محدودیت مهاجرت به دلیل امکان آسیب اقتصاد سوئیس

کارفرماها، سندیکاها، کلیسا و احزاب عمده سیاسی سوئیس با محدودسازی مهاجرت در این کشور مخالف بودند و منتقدان به این طرح آن را نژادگرایانه دانسته و بر این نظر بودند که اقتصاد کشور در صورت تصویب این طرح آسیب خواهد دید.

رد طرح محدودیت مهاجرت به سوئیس در شرایطی بود که در ماه فوریه سال جاری میلادی همه‌پرسی در ارتباط با محدود کردن شمار مهاجران به سوئیس و ایجاد “سهمیه” مهاجرتی در این کشور در یک همه‌پرسی با اکثریت ۳/ ۵۰ درصد آرا به تصویب رسیده بود. نتیجه این همه‌پرسی اما با توافق‌نامه سوئیس با اتحادیه اروپا در خصوص آزادی تغییر مکان زندگی افراد مغایر بود.

همه‌پرسی روز یکشنبه (۹ آذر / ۳۰ نوامبر) به دو نکته دیگر نیز می‌پرداخت: لغو شرایط ویژه مالیاتی برای ثروتمندان خارجی که در سوئیس زندگی می‌کنند و افزایش ذخیره طلای کشور. شرکت‌کنندگان در همه‌پرسی با این دو مورد اخیر نیز مخالفت کردند.

در حال حاضر حدود ۲۵ درصد نیروی کار در سوئیس از خارجیانی تشکیل می‌شود که در سوئیس زندگی می‌کنند . کارفرمایان و موسسات تولیدی در این کشور خواستار جذب نیروی کار ماهر از سراسر اروپا هستند.

بیشترین مهاجران در سوئیس را ایتالیایی‌ها، آلمانی‌ها و اتباع کشورهایی که از یوگسلاوی سابق بوجود آمده‌اند، تشکیل می‌دهند.

ساعت ۴ بعد از ظهر است. سرعت قطار لحظه به لحظه کمتر می‌شود. حالا صدای قطره‌های باران که بر لبه‌های پنجره قطار فرود می‌آیند را می‌شود شنید. صدای بلندگویی در قطار از مسافران می‌خواهد که پاسپورت‌های خود را آماده کنند. در ماکو قاچاقچی‌ها به آرش گفته‌اند همه چیز هماهنگ شده‌است. به او گفته بودند با اینکه پاسپورتش جعلی است، فقط باید رفتارش را هنگام برخورد با ماموران مرزی کنترل کند.

آرش پناهجوی ایرانی: «یک ریسک کامل بود به خاطر اینکه مشخص بود که آنجا صرفاً خودم هستم و خودم بدون هیچ حمایتی. صرفاً یک پاسپورت ساختگی دستم داده بودند که رد شوم بروم. دلهره‌هایی که هر لحظه ممکن است دستگیر شوی. خود رد شدن از شعاع ۵۰ کیلومتری داخل خاک ترکیه خودش خیلی دلهره بود. به خاطر اینکه قطار فقط تا شهر وان می‌آید و توی شهر وان باید دوباره سوار کشتی شوی و دریاچه وان را رد کنی آنطرف باز دوباره باید سوار قطار شوی، همه‌اش با چک کارت توام است.»

آرش خود را در شهر وان ترکیه می‌بیند. فضای شهر غریبه نیست. همین حس، کمی او را نگران کرده‌است. برای رسیدن به جایی در اروپا هنوز خیلی از راه باقی مانده، قطاری دیگر، مقصد استانبول. در استانبول پیدا کردن قاچاق‌برهای انسان سخت نیست، اما اعتماد به آنها بس کاری سخت است.

آرش: «در استانبول هیچ ضمانتی نیست، هیچ گارانتی نیست که کسی که می‌خواهد تو را رد کند به صورت واقعی انجام دهد و بتونی واقعاً بری توی یونان. توی راه ول می‌کنند، یک جایی به مسافر می‌گویند اینجا دیگر یونان است. برو آنجا سوار قطار شو و بلیت بگیر برو آتن؛ ولی در واقع توی خاک ترکیه هستی. کسی که بهش می‌گویند قاچاق‌بر، چه جوری می‌شود بهش اعتماد کرد و چه گارانتی وجود دارد؟ در واقع هیچ چی. صرفاً می‌باید ریسک کرد.»

ساعت یازده شب. مکان ادیرنه در مرز با یونان. در جایی بیرون از شهر دو قاچاق‌بر انسان منتظر آرش و تعدادی دیگر از پناهجویان هستند. یکی یکی از راه می‌رسند، چند زن، دو کودک و یک پناهجوی معلول افغان با دو عصای زیر بغلش. حالا ساعت ۱۲ شب شده‌است. آوای جیرجیرکان شب، تنها پوشش دهنده صدای پاهایی است که نباید به گوش ماموران مرزی برسد.

آرش: «یک ساعتی نبود که حرکت کرده بودیم، یکهو لامپ‌های زیادی توی صورتمان روشن شد. شلیک تیر هوایی، فرار کردن همه توی آن تاریکی شب، چندین ساعت توی این زمین‌های کشاورزی صفر مرزی یونان و ترکیه بودیم، دراز کشیدن روی زمین تا به قول معروف آبها از آسیاب بیافتد تا بقولی آن راه‌بلد را دوباره پیدا کنیم. به هرصورت اقدام دوباره همان شب انجام شد. تا یک جایی رفتیم، بعد به رودخانه رسیدیم یک قایقی هم آنجا بود. نهایتاً سه یا چهار نفر می‌توانستند سوارش شوند اما نزدیک ۱۵ نفر سوار آن قایق شدیم. هم کف و هم لبه‌های قایق کیپ تا کیپ نشسته بودیم. ۴۵ دقیقه روی آب بودیم. در نهایت در نقطه‌ای از آب پیاده شدیم. دو تا راه‌بلد دیگر از آنجا ما را تحویل گرفتند.»

آنها حالا به نقطه‌ای از یونان وارد شده‌اند. مکانی بس خطرناک برای پناهجویانی که غیرقانونی وارد این کشور می‌شوند. هر طور شده باید خود را به جاده برسانند. جاده‌ای که قاچاق‌بران دیگر انتظار آنها را می‌کشند.

آرش: «می‌بایست توی آن باتلاق‌ها، توی آن آب‌گرفتگی‌ها با آن همه آدم، هفده هجده نفر به اضافه راه‌بلدها، توی لجن بخوابیم چند دقیقه توی آن وضعیت پاشو و بعد دوباره راه برو، با زن و بچه. با کسی که یک پایش را از دست داده. بعد خود قاچاق‌چی‌ها هم رفتارهایی که می‌کنند شدیداً هیستریک است. برخوردهای فیزیکی که می‌کردند. به زور بخواهند صورت‌ها را روی زمین بخوابانند. می‌گفتند صدایتان در نیاید. مشکل دیگر اینکه اصلاً زبان هم دیگر را هم زورکی می‌فهمیدیم. در نهایت به یکی از اتوبان‌های بین شهری یونان رسیدیم که ۴ دستگاه خودروی آئودی بغل اتوبان منتظرمان بود. هفده، هجده تا آدم توی چهار خودرو سوار شدیم. به صورتی که خود من و یک جوان فلسطینی توی صندوق عقب یک آئودی جای گرفتیم. توی خودروی دیگر مادر و بچه توی صندوق عقب رفتند. خودروها حرکت کردند با یک سرعت سرسام‌آور. ما که توی گِل و شُل خوابیده بودیم، تمام هیکل بوی لجن و فاضلاب گرفته بود و بعد خود آن بوی تعفن در صندوق عقب ماشین پیچیده بود. هیچ ذهنیتی برایم نبود که چند ساعت در این صندوق عقب می‌خواهیم بمانیم. اما بعد احساس کردم ماشین دارد حرکت‌های غیرمعمولی انجام می‌دهد.»

پلیس یونان به چهار خودرویی که به گفته آرش با سرعت سرسام آور حرکت می‌کنند، مظنون شده‌است. رانندگان خودرو که همان قاچاق‌برها هستند به اخطار پلیس توجهی ندارند. آرش در صندوق عقب ماشین به واقع گرفتار شده‌است. هر آن امکان دارد که شلیک‌های پلیس به عقب خودروی حامل او اصابت کند.

آرش: «با صدای شلیک گلوله فهمیدم که تحت تعقیب پلیس هستیم و ماشین هم خیال توقف ندارد. با لگد به پشتی صندلی عقب می‌زدم که یک جوری به جلو بفهمانم که باباجان پلیس‌ها که نمی‌دانند توی صندوق عقب ماشین آدم هست. دقایق خیلی وحشتناکی بود. بین اولین شلیک گلوله تا آخرین شلیک گلوله که ماشین توقف کرد، هفت، هشت صدای تیر شنیدم. ماموران پلیس در صندوق عقب را بازکردند و بعد رفتیم اداره پلیس. چهار روز بازداشتگاه پلیس بودیم. تا این که آن برگه‌ای را که به همه می‌دهند، برگه ترک خاک یک‌ماهه یونان را به ما هم دادند. دوباره برگشتم به آتن و روند پیدا کردن دوباره قاچاقچی از آتن به اروپا…»

حالا آرش تنها چند روز فرصت دارد تا خاک یونان را ترک کند. محله آخانوی آتن پاتوق «آدم‌پران‌ها» است. خیلی هم فرقی بین قاچاق‌برهای آتن با استانبول وجود ندارد. هردو پول را اول می‌گیرند، ضمانتی هم نیست. اما برای پناهجو و از جمله آرش هم چاره‌ای نیست جز اعتماد، دست کم به بازی سرنوشت.

آرش: «من به خاطر آن تجربه وحشتناکی که در صندوق عقب ماشین داشتم اصلاً دوباره به فکر اینکه بخواهم دوباره پشت کامیون سوار شوم را نمی‌کردم. م بالاخره تونستم یک آی دی کارت یونانی بخرم تا از طریق هوایی از یونان خارج بشم. تمام ریسک کار را به جان گرفتم و رفتم فرودگاه.»

فرودگاه آتن، ساعت شش بعد از ظهر. بر روی تابلوی اعلان پروازها نیم‌ساعتی است که پرواز آتن به مونیخ برای پذیرش مسافران باز شده‌است. آرش برای نشستن بر روی صندلی این پرواز باید از سه قسمت کنترل مسافر عبور کند او موفق به عبور از دو محل کنترل پرواز می‌شود.

آرش: «هیچ چیز همراهم نبود به خاطر اینکه هر چقدر که می‌شود امکانی برای سئوال و جواب وجود نداشته باشد. با تاس انداختن توی ذهنم که از آن سه نفری که دم خرطومی ایستاده‌اند به طرف کدامشان بروم، یکی را از دور انتخاب کردم. یک کلمه یونانی هم بلد نیستم حرف بزنم. یک خانم جوانی که کنترل می‌کرد، کارت پرواز را به دو قسمت تقسیم کرد و قسمت دوم را گذاشت روی آی دی کارت به من برگرداند. به یونانی چیزی گفت، من اینقدر توی استرس بودم که انگلیسی بهش جواب دادم! انگلیسی‌ام هم خیلی انگلیسی دست و پا شکسته‌ای است، یک قدم ازش رد شدم. یکهو توی ذهنم پیچید که آرش چه کار کردی؟»

«آرش چه کار کردی؟» این جمله ده‌ها بار در عرض چند ثانیه ذهن او را مورد بازخواست قرار می‌دهد. گام‌هایش لرزان‌تر شده و از ترس اینکه وضعیت متزلزل او را نبینند پس از چند گام می‌ایستد. ناگهان احساس می‌کند که او را از پشت سر صدا می‌زنند. جرأت نگاه به پشت سر خود را ندارد. برای بار دوم همان صدا و همان جمله یونانی را می‌شنود. در آن لحظه تصمیمش را می‌گیرد بدون توجه به کسی که او را صدا می‌زند به حرکت خود به سمت در خرطومی پرواز ادامه می‌دهد. گام‌هایش لرزان‌تر اما سریع‌تر شده‌است، او حالا خود را جلوی درب هواپیما می‌بیند.

آرش پناهجوی ایرانی: «بعد از سه یا چهار دقیقه خودم را روی صندلی هواپیما دیدم. هواپیما را که در حال حرکت روی باند احساس کردم، تازه خیالم راحت شد که پرواز انجام شده. دیگر همه چیز تمام شده بود. این که آن روز خاص گیر نکردم و توانستم خود را از طریق هوایی به آلمان برسانم،  کاملاً غیرطبیعی بود.»

پس از ۴۵ دقیقه هواپیمای آرش در فرودگاه مونیخ به زمین می‌نشیند. اما رسیدن او به آلمان بیش از اینکه غیرطبیعی باشد بیشترشبیه یک معجزه بود. اما در این معجزه یک چیز تا ابد برای آرش ناگفته باقی ماند و آن اینکه در آن لحظه دلهره‌آوری که در خرطومی هواپیما بود چه کسی او را صدا زد و از او چه می‌خواست.